Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar

Doğrudan veya dolaylı olarak vahye dayanması, sevap-günah ifade eden hususlarla ibadet ve âhiret gibi konularda akıl üstü bilgiler ihtiva etmesinden dolayı muhaddisler hadislerin sıhhatini tesbitte öncelikle onu nakledenlerin güvenilirliğini başka bir ifadeyle isnad tenkidini gerekli görmüşlerdir. Ancak isnadı güvenilir râvilerden oluşan her hadisin sahih olmayacağını da kabul eden muhaddisler, ihtiyaç duyulduğunda özellikle uydurma rivayetlerin tesbitinde bu metodu kullanmak suretiyle metin tenkidi yapılması gerektiğine işaret etmişlerdir. Hadis literatüründe metin tenkidi kurallarının genellikle mevzuat kitaplarında yer almış olması da buradan kaynaklanmaktadır. Hadisin sıhhatini tesbitte isnada öncelik verilmiş olması, râvilerin rivayet açısından ehliyetlerini araştırmayı gerektirmektedir. Râvileri bu yönden inceleme görevini cerh ve ta dîl ilmi üstlenmiştir. Münekkit muhaddisler râvilerin hadis rivayetine ehil olup olmadıklarını geliştirdikleri özel cerh ve ta dîl terminolojisini kullanarak ifade etmişlerdir. İsnad tenkidinin sağlıklı yapılabilmesi cerh ve ta dîl lafızlarının ve bunların delâlet ettikleri anlamların doğru olarak bilinmesini gerektirmektedir. Hadisin sıhhatini tesbitte kullanılacak terimlerin ve delâletlerinin doğru olarak bilinmesi bu çalışmanın temel amacıdır. Yeri geldiğinde belirtileceği gibi cerh ve ta dîl lafızlarının delâletlerinin tesbiti konusunda başvurulan rical ve hadis usulü eserlerinde zaman zaman her bir terimin müstakil olarak araştırılması gerektiğine dikkat çekilmekle birlikte genel değerlendirmeler yapılmakla yetinilmiştir. Bu araştırma önceki müelliflerin bir tesbiti olarak ortada duran bütün terimlerin ayrı ayrı ve derinlemesine araştırılması gerektiği gerçeğinin son derece isabetli bir yaklaşım tarzı olduğunu ispatlamaya çalışmıştır. Hemen belirtilmelidir ki bu araştırma cerh ve ta dîl lafızlarının tamamını incelemeyi amaçlamamıştır. Burada ele alınıp tetkik edilen lafızlar, daha önceki müellifler tarafından müstakil olarak araştırılması gerektiğine işaret edilenlerle, farklı seviyedeki râvilere delâlet etmek üzere kullanılmaları gibi sebeplerle önem arzeden terimlerdir. Bir giriş, üç bölüm ve sonuç olarak planlanan bu araştırmanın girişinde, sened tenkidi konu edinilmiş ve bunun önemi, önceliği ve dikkat edilmesi gereken hususlar tesbit edilmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde, cerh ve ta dîl lafızlarıyla ilgili çalışmalar hakkında önemli kaynak bilgisi verilmiş, ikinci bölümde mühim bazı cerh terimleri, üçüncü bölümde ise seçilmiş bazı ta dîl lafızları incelenmiş ve araştırma varılan sonuçların kaydedilmesiyle tamamlanmıştır. Araştırmadan faydalanmayı kolaylaştırmak amacıyla iki ayrı indeks hazırlanmış, metin içinde Arapça olarak kullanılan cerh ve ta dîl lafızlarının orijinal şekliyle yer aldığı birincisine "Aslî Harfleriyle Terim İndeksi", şahıs isimleriyle Latin harfleriyle yazılmış ıstılahların bulunduğu ikincisine de "Karma İndeks" başlığı konulmuştur. Son olarak ilim ehlinden gelecek tenkit ve tavsiyeleri memnuniyetle beklediğimizi ilâve etmeliyim.