Medyada Tanıklık: Türkiye'de Askeri Darbeler

Ça­lış­ma­da, Tür­ki­yede de­mok­ra­si­nin ke­sin­ti­ye uğ­ra­dı­ğı dö­nem­ler­de si­ya­sal ve top­lum­sal ya­şam­da önem­li iz­ler bı­ra­kan as­ke­ri dar­be­ler ve o dö­nem­le­re ta­nık­lık et­miş olan med­ya ça­lı­şan­la­rı­nın an­la­tı­la­rı üze­rin­den de­mok­ra­si dı­şı re­ji­min nor­mal sü­re­ce ge­çe­ne ka­dar olan sü­re­de med­ya­ya mü­da­ha­le bi­çim­le­ri ve bu çer­çe­ve­de top­lum­sal rı­za­yı na­sıl sağ­la­ma­ya ça­lış­tı­ğı üze­rin­de du­rul­muş­tur. Med­ya ça­lı­şan­la­rın­dan 37 ki­şi ile söz­lü ta­rih gö­rüş­me­si ya­pıl­mış, ve ara­la­rın­dan 29 an­la­tı se­çi­le­rek ça­lış­ma­ya da­hil edil­miş­tir. Ça­lış­ma baş­lan­gı­cın­da, 1960, 1971 ve 1980 mü­da­ha­le­le­ri­nin tü­mü­ne med­ya­da ça­lı­şır­ken ta­nık­lık et­miş ki­şi­ler­le gö­rüş­me­ler sı­nır­lı tu­tul­mak ama­cı ta­şın­mış­tır. Bu­na kar­şın, ba­zı gö­rüş­me­ler sı­ra­sın­da ya­şa­nı­lan güç­lük­ler (yaş, bel­lek kay­bı) bu­na izin ver­me­miş­tir. O ne­den­le, gö­rüş­me­ci­le­rin ve gö­rüş­me­le­rin kap­sa­mı ge­niş­le­til­miş, dar­be­ler­den en az bi­ri­ni med­ya­da ça­lı­şır­ken ya­şa­yan­lar da ça­lış­ma­ya da­hil edil­miş­tir. Ça­lış­ma, Tür­ki­yenin top­lum­sal, si­ya­sal ana­li­zi de­ğil­dir. Tür­ki­yede or­du­nun ya­pı­sı­nın ana­li­zi de de­ğil­dir. Dar­be­le­rin ne­den­le­ri üze­ri­ne ya­pı­lan bir ça­lış­ma da de­ğil­dir. Med­ya­da dar­be dö­nem­le­ri­ni ya­şa­yan­la­rın ta­nık­lık­la­rı üze­rin­den, med­ya­da ya­şa­nan­lar ve zor un­su­ru­nun ha­kim ol­du­ğu dö­nem­ler­de rı­za ima­la­tı­nın na­sıl sağ­lan­dı­ğı ile il­gi­li­dir. Do­la­yı­sıy­la amaç, ki­şi­sel ta­nık­lık­lar üze­rin­den bu dö­ne­me bakmaktır. Bi­rin­ci Bö­lüm­de kit­le ile­ti­şim araç­la­rı ara­cı­lı­ğıy­la rı­za­nın ima­la­tı­nın oluş­tu­rul­ma­sı üze­rin­de du­rul­muş­tur. İde­o­lo­ji­ler, top­lum­sal grup­la­rın ya da sı­nıf­la­rın da­ya­nış­ma­sı­nı sağ­la­mak­ta­dır. Bu da­ya­nış­ma sa­ye­sin­de, top­lum­sal grup­lar ara­la­rın­da bir­lik sağ­la­mak­ta ve top­lum­da or­tak bir ama­ca gö­re ha­re­ket ede­bil­mek­te­dir­ler. Marks, Grams­ci ve Alt­hus­serin kav­ram­sal­laş­tır­ma­la­rın­dan yo­la çı­kı­la­rak ide­olo­ji ve he­ge­mon­ya kav­ram­la­rı rı­za­nın imal edil­me­si bağ­la­mın­da in­ce­len­miş­tir. İkin­ci bö­lüm­de, Tür­ki­ye top­lum­sal for­mas­yo­nun­da, de­mok­ra­tik sü­re­cin as­kı­ya alın­ma­sı­nı ge­ti­ren or­du­nun yö­ne­ti­me fii­li ola­rak el koy­du­ğu dö­nem­le­re ba­kıl­mış­tır. Eko­no­mik, si­ya­sal ve ide­olo­jik kriz­le­rin par­la­men­ter sü­re­ci ke­sin­ti­ye uğ­rat­ma­sı ile be­ra­ber is­tis­na ha­line ka­rar ve­ren si­ya­sal bir güç ola­rak or­du­nun 1960, 1971 ve 1980 dar­be­le­ri söz­lü ta­rih an­la­tı­la­rı­na ze­min oluş­tur­mak ama­cıy­la in­ce­len­miş­tir. Üçün­cü bö­lüm­de, As­ke­ri dar­be­ler dö­ne­min­de rı­za­nın di­ğer ide­olo­jik ay­gıt­lar ya­nın­da kit­le ile­ti­şim araç­la­rıy­la ima­la­tı üze­rin­de du­rul­muş­tur. Bu bö­lüm­de söz­lü ta­rih ta­nık­la­rı­nın, dö­nem­le­re iliş­kin an­la­tı­la­rı­na da­ya­nı­la­rak, ta­ma­men ik­ti­da­ra ge­len or­du­nun de­ne­ti­mi al­tın­da olan kit­le ile­ti­şim araç­la­rı, ga­ze­te, rad­yo ve te­le­viz­yon­da ide­olo­jik se­fer­ber­lik sü­re­ci­nin na­sıl oluş­tu­rul­du­ğu; bu ama­ca yö­ne­lik ola­rak, dev­let te­ke­lin­de bu­lu­nan TRT ku­ru­mun­da rad­yo ve te­le­viz­yon ya­yın­la­rı­nın ye­ni­den ya­pı­lan­dı­rı­lıp dü­zen­len­me­si üze­rin­de du­rul­muş­tur. TRTnin dar­be dö­nem­le­rin­de ön­ce ya­sal da­ha son­ra da hem ya­sal hem de bü­yük öl­çü­de tek­no­lo­jik dö­nü­şü­mü­nün ger­çek­leş­ti­ril­me­si; ide­olo­jik mü­da­ha­le­le­rin, TRT ve ba­sın­da uy­gu­la­nan yay­gın san­sür ile ta­mam­lan­ma­sı; Yo­ğun de­ne­tim ve san­sür so­nu­cun­da kit­le ile­ti­şim araç­la­rın­da or­ta­ya çı­kan ha­ber yok­sun­lu­ğu ile be­ra­ber, ger­çek­lik­ten uzak­laş­ma­yı, top­lum­sa­la kar­şı il­gi­yi azalt­ma­yı da be­ra­be­rin­de ge­ti­ren ma­ga­zi­nel­leş­me­nin dar­be dö­nem­le­rin­de ken­di­ne yer bul­ma­sı ko­nu edi­nil­miş­tir. Son ola­rak, ken­di­le­riy­le söz­lü ta­rih gö­rüş­me­si ya­pı­lan 29 med­ya ça­lı­şa­nı­nın ta­nık­lık­la­rı ol­du­ğu gi­bi ça­lış­ma­ya alın­mış­tır. Ta­nık­lık­lar­dan ön­ce, ya­pı­lan söz­lü ta­rih yön­te­mi üze­ri­ne bil­gi ve­ril­me­si uy­gun gö­rül­müş, söz­lü ta­rih ça­lış­ma­sı ya­par­ken ya­şa­nı­lan de­ne­yim­ler, kar­şı­la­şı­lan du­rum­lar ya da güç­lük­ler ça­lış­ma­ya da­hil edil­miş, oku­yu­cu­lar­la pay­la­şıl­ma­sı amaç­lan­mış­tır.