Müşahedat

Yazarın kendi adıyla roman kişileri arasına katıldığı ve diğer roman kişileriyle "birlikte" kaleme aldığı Müşahedat, modern hikaye ve romanımızın ilk örneklerini veren Ahmet Midhat Efendinin en ilginç eseridir. Romanın aynı zamanda okuyucuları olan roman kişileri, kurguya zaman zaman müdahale eder ve değişikliklerin yapılmasını sağlarlar. Dolayısıyla romanda okuyucular da metnin oluşumuna katılmış olurlar. Yazarın Natüralist bir roman örneği olmak üzere tasarladığı Müşahedat, romanın yazılışını aynı zamanda romanın konusu haline getirmesiyle o güne kadar Berna Moranın belirttiği gibi- dünya edebiyatında da örneği görülmeyen bir teknikle yazılmıştır. Tanzimat dönemi Türk romanının en sık işlediği konulardan biri olan "yanlış Batılılaşma" probleminin Osmanlı vatandaşı gayrimüslimler arasındaki görünüşünün bir Osmanlı-Türk yazarının bakış açısından sergilenmesi ise bu romanı ele aldığı konu bakımından da ilginç kılmaktadır.