Osmanlı'da Yerel Yönetim

Osmanlı toplumuna, Müslüman Arap dünyasının bir mirası olarak intikal eden ihtisâb, bu devlette her zaman önemini koruyan ve toplumun sağlıklı bir şekilde varlığını devam ettirmesini sağlayan önemli müesseselerden biri olmuştur. İslâm dünyasında, dini vasfı ağır basan ihtisâb işi, Osmanlılarda daha ziyade günlük hayatın içinde görülmektedir. Osmanlı şehir merkezindeki günlük hayatın tanziminde önemli ölçüde rolü bulunan ihtisâb teşkilâtı, bilhassa esnaf teşekküllerine karşı sahip olduğu geniş yetki ve yaptırım gücüne sahip olma bakımından ehemmiyet kazanıyordu. Bu itibarla müessesenin başında bulunan muhtesip, daha tesirli ve pratik olarak, özellikle ticari faaliyet ve bununla ilgili kanunların uygulanıp uygulanmadığını kontrol ederdi. Günlük hayat içinde muhtesip, bilhassa kadının yapması gereken beledi ve ticari işlerle de meşgul olurdu. Bu bakımdan, Divan'ın şehir merkezi ile ilgili pek çok emri önce kadıya gelirdi. Bu vesile ile de muhtesip bazen doğrudan doğruya, bezen de dolaylı olarak bunlardan haberdar olurdu. Osmanlı günlük hayatının tanzimi ile yakından ilgili olan ve takriben, beş buçuk asra yakın bir uygulamanın tahlili demek olan ihtisab mevzuu, tarih araştırmacıları için uzun, yorucu ve sabırlı bir çalışma gerektirmektedir. Bu çalışmada İslâm dünyasındaki ilk çıkış yıllarından Osmanlı sistemindeki uygulanışına doğru bir seyir takip eden ihtisab müessesesi, araştırmacılara kaynaklık edecek şekilde detaylıca işlenmektedir. Bununla beraber arşivlerimizdeki vesikaların, henüz tam tasnif edilip tetkike sunulmamış olması, pek çok konuda olduğu gibi ihtisab mevzuunda da son sözü söylememize imkân vermemektedir.